ကိုယ္၀န္ ဖ်က္ခ်တယ္ဆိုတာ.............

ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျခင္းနဲ႔ပတ္သက္လို႔ေတာ့ ေကာင္းသည္ဆိုးသည္မေ၀ဖန္ခ်င္ပါ။ တစ္ဖက္ကၾကည့္ရင္လက္၀ါးေပမယ့္ ေနာက္တစ္ဖက္မွာလက္ဖမိုးျဖစ္ေနတတ္တာဆိုေတာ့ အခ်ိဳ႕အျမင္မွာလူ႔အသက္ကိုသတ္တယ္ ငရဲၾကီးတယ္ဆိုျပီးျမင္ၾကသလို မလိုလားတဲ့ကုိယ္၀န္တစ္ခုရလာျခင္းအေနနဲ႔ ေလာကထဲေရာက္လာမယ့္ကေလးေရာ မိခင္ပါဆင္းရဲရမယ္၊ တိုင္းျပည္အတြက္လည္းအက်ိဳးမရွိဘူးဆိုတဲ့အျမင္နဲ႔ ျမင္ၾကတဲ့သူေတြလည္းရွိပါတယ္။ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်တာကုိၾကိဳက္သည္ျဖစ္ေစ မၾကိဳက္သည္ျဖစ္ေစ တရား၀င္သည္ျဖစ္ေစ မ၀င္သည္ျဖစ္ေစ ဘယ္ႏိုင္ငံမွာပဲျဖစ္ျဖစ္ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်တာက ရွိေနတာပါပဲ။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာလည္း တရား၀င္ကိန္းဂဏန္းမရွိေပမယ့္ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်တဲ့အေရအတြက္ပာာ ဘယ္လိုနည္းနဲ႔မွ အျခားႏိုင္ငံေတြထက္မနည္းႏိုင္ပါဘူး။  ပိုဆိုးတာက ဆင္းရဲႏြမ္းပါးျပီး က်န္းမာေရးအသိပညာနည္းတဲ့တိုင္းျပည္ဆိုေတာ့ ကေလးဘယ္လိုမရေအာင္ကာကြယ္ရမလဲဆိုတာ အသိနည္းသလို ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ရင္ ဘယ္လိုဆိုးက်ိဳးေတြျဖစ္လာႏိုင္လဲဆိုတာကိုလည္း အေသအခ်ာမသိၾကတာေၾကာင့္ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျခင္းေနာက္ဆက္တြဲေၾကာင့္ ေသဆံုးရမွဳေတြျမင့္တက္ေနရပါတယ္။ ေခတ္ပညာတတ္ေတြေတာင္မွ ဘယ္ေလာက္ဆိုးက်ိဳးေတြရွိတယ္ဆိုတာေရာ တရားဥပေဒအရအေရးယူခံရယ္ဆိုတာေရာ သိနားလည္ေနရက္နဲ႔ေတာင္ ထူပူေနတတ္တဲ့ကာယကံရွင္ေတြကေတာ့ မရရေအာင္ကိုဖ်က္ခ်ၾကတာပါပဲ။ အရင္တုန္းကလည္းရွိေနခဲ့သလို ေနာင္လည္းရွိေနဦးမယ့္ျပႆနာျဖစ္ပါတယ္။ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျခင္းကိုတရားဥပေဒအရခြင့္မျပဳထားတဲ့ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ အဓိကမိခင္ေသဆံုးႏွဳန္းျမင့္တဲ့အေၾကာင္းအရင္းေတြထဲမွာ နည္းစနစ္မွန္မွန္ကန္ကန္သန္႔သန္႔ရွင္းရွင္းနဲ႔မလုပ္တဲ့ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျခင္းေၾကာင့္ ပိုး၀င္ျပီးေသဆံုးတာက အေတာ္ျမင့္ပါတယ္။
အမ်ားအားျဖင့္ကုိယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျပီဆိုရင္ ေအာက္ပါနည္းလမ္းေတြကိုအသံုးျပဳပါတယ္။
၁။ ခၽြန္ထက္ေသာအရာမ်ားႏွင့္ ေရမႊာအိတ္ကိုထိုးေဖာက္ျခင္း
၂။ အဆိပ္အေတာက္ျဖစ္ေစေသာ အရာမ်ားထိုးသြင္းျခင္း
၃။ သေႏၶသားကိုဒဏ္ရာရေအာင္ဗိုက္ကိုထိုးျခင္း၊ ကန္ျခင္း၊ လွိမ့္ျခင္း
၄။ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ပညာရွင္ရဲ႕ၾကည့္ရွဳမွဳမပါဘဲ ကိုယ္၀န္ပ်က္က်ေစႏိုင္ေသာေဆး၀ါးမ်ားသံုးစြဲျခင္း တို႔ျဖစ္ပါတယ္။

ပထမတစ္မ်ိဳး အင္မတန္ေၾကာက္စရာေကာင္းပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ကခၽြန္ထက္တဲ့အရာေတြကို ၀ါးခၽြန္လို၊ ထီးကသံခၽြန္လိုအရာမ်ိဳးေတြကိုပါအသံုးျပဳပါတယ္။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ေနခ်ိန္မွာ သားအိမ္ပာာအလြန္ႏူးညံံ့ေနျပီး ထိလြယ္ရွလြယ္အေနအထားရွိပါတယ္။ အဲလိုအခ်ိန္မွာအခၽြန္အထက္ေတြနဲ႔ထိုးတဲ့အခါ သားအိမ္ေပါက္သြားႏိုင္ပါတယ္။ သားအိမ္ေပါက္ရံုသာမက အတြင္းက အူေတြ၊ ဆီးအိမ္ေတြကိုပါထိခိုက္သြားႏိုင္ပါတယ္။ အဲလိုမွမျဖစ္ဘူးဆိုရင္ေတာင္မွ ပိုး၀င္ႏိုင္ပါတယ္။ ပိုး၀င္ရင္ျဖစ္ျဖစ္ ကိုယ္တြင္းအဂၤါေတြေပါက္ကုန္ရင္ပဲျဖစ္ျဖစ္ေသဆံုးႏိုင္ပါတယ္။ သားအိမ္ပာာေသြးလည္ပတ္မွဳလမ္းေၾကာင္းနဲ႔ဆက္စပ္ေနတာျဖစ္တဲ့အတြက္ 

သားအိမ္ထဲကိုအဆိပ္ရွိတဲ့အရာေတြထိုးသြင္းတဲ့ဒုတိယနည္းပာာလည္း ေသြးဆိပ္တက္ျပီးေသႏိုင္တာပါပဲ။ တတိယနည္းလမ္းမွာလည္း သားအိမ္ကြဲတာ အတြင္းအဂၤါအစိတ္အပိုင္းေတြထိျပီး ေသဆံုးႏိုင္တာပါပဲ။ ေနာက္ဆံုးနည္းလမ္းကေတာ့ ပိုး၀င္ႏိုင္ေခ်နည္းေပမယ့္ ေဆး၀ါးေတြကိုအသံုးျပဳတဲ့ေနရာမွာ မွားယြင္းတဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္အတက္အက်ျဖစ္တာ ႏွလံုးမူမမွန္တာေတြျဖစ္ေပၚျပီး ေသဆံုးႏိုင္တာပါပဲ။ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်တာေရာ သူ႔အလုိလိုကိုယ္၀န္ပ်က္က်တာေရာမွာျဖစ္ႏိုင္ေခ်က၂မ်ိဳးရွိပါတယ္။ တစ္ခုက Complete abortion လို႔ေခၚတဲ့သေႏၶသားနဲ႔အခ်င္း လံုး၀ထြက္သြားတာပါ။ ေနာက္တစ္မ်ိဳးကေတာ့ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်တဲ့သူေတြမွာအျဖစ္မ်ားတဲ့ Incomplete abortion လို႔ေခၚတဲ့သေႏၶသားအစိတ္အပိုင္းေတြ အခ်င္းအစိတ္အပိုင္းေတြက်န္ေနတာပဲျဖစ္ပါတယ္။ အဲလိုမ်ိဳးက်န္ေနျပီဆိုရင္ ေသြးဆင္းတာမရပ္တာ၊ ဆီးစပ္ကိုက္ေနတာ၊ ကိုယ္ပူျပီးခ်မ္းတုန္ဖ်ားတာ၊ ေသြးေပါင္ခ်ိန္က်တာ အစရွိတဲ့လကၡဏာေတြျပပါတယ္။

ဘယ္နည္းလမ္းနဲ႔ပဲကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ဖ်က္ခ် ေနာက္ဆံုးကေတာ့ ကံဆိုးရင္ေသလမ္းပဲသြားရတာပါပဲ။ ကံေကာင္းျပီးအသက္ရွင္တယ္ဆိုရင္လည္း အရွက္တကြဲျဖစ္ အဆူအေငါက္ေတာ့ခံရမွာပါ။ 

Therapeutic abortion (ေဆးပညာအရကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်ျခင္း)

Abortion ကိုတရားမင္အျဖစ္သတ္မွတ္ထားတဲ့ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ Therapeutic abortion လို႔ေခၚတဲ့ ကေလးဆက္လက္တည္ရွိေနမွဳကမိခင္ရဲ႕အသက္အႏၱရာယ္ကိုထိခိုက္ႏိုင္တဲ့အေျခအေနတစ္ရပ္မွလြဲျပီး အျခားမည္သည့္အေျခအေနမွာမွ ကိုယ္၀န္ဖ်က္မခ်ရဘူးလို႔တားျမစ္ထားပါတယ္။ ယုတ္စြအဆံုး အႏိုင္အထက္ျပဳက်င့္ျခင္းခံရလို႔ ရလာတဲ့ကိုယ္၀န္ကိုေတာင္ဖ်က္ခ်ခြင့္မရွိပါဘူး။ ဗပာုသုတအေနနဲ႔ေျပာရရင္ေတာ့ ေဆးနဲ႔ဖ်က္ခ်ျခင္းနဲ႔ ခြဲစိတ္ဖ်က္ခ်ျခင္းဆိုျပီးရွိပါတယ္။ ခြဲစိတ္တယ္ဆိုေပမယ့္ သားအိမ္ျခစ္တာကိုဆိုလိုတာပါ။
 ကိုယ္၀န္တအားရင့္တဲ့အခ်ိန္မွာဆိုရင္ေတာ့ ခြဲစိတ္ရပါတယ္။ ေဆးနဲ႔ဖ်က္ခ်ရာမွာေတာ့ Mifepristone–misoprostol ႏွစ္မ်ိဳးေပါင္းျပီးအသံုးျပဳပါတယ္။ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ပညာရွင္ရဲ႕ၾကည့္ရွဳေစာင့္ေရွာက္မွဳမပါရင္ အႏၱရာယ္မ်ားလြန္းလွပါတယ္။


ကိုယ္၀န္တားနည္းမ်ားအေၾကာင္း (Contraception)

ျမန္မာျပည္မွာ မိန္းကေလးေတြကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်တဲ့ အေရအတြက္ပာာ ႏွစ္စဥ္ႏွစ္တိုင္း ပိုပိုျပီး တိုးတက္လာတာကိုေတြ႔ျမင္ႏိုင္ပါတယ္။ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်တဲ့အတြက္ ေသဆံုးရတဲ့အေရအတြက္ပာာလည္း ကိုယ္၀န္ေဆာင္အမ်ိဳးသမီးေသဆံုးမွဳေတြထဲမွာ ထိပ္ဆံုးကပါေနပါတယ္။ ကိုယ္၀န္ပာာ မလိုခ်င္ရင္ တားဆီးႏိုင္ပါတယ္။ ေျပာရရင္ ကိုယ္၀န္တားေဆးမသံုးရေသးဘဲ အတူတူေနမိလို႔ရွိရင္ေတာင္ ကိုယ္၀န္မရွိေအာင္တားလို႔႔ရပါတယ္။ ကိုယ္၀န္ရွိျပီးမွ ဖ်က္ခ်တာထက္စာရင္ ကိုယ္၀န္မရွိခင္ကတည္းက ကိုယ္၀န္မရွိေအာင္ ကာကြယ္သင့္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ဒီမွာ ကိုယ္၀န္မရွိေအာင္ဘယ္လိုတားဆီးရမလဲဆိုတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို က်ေနာ္တင္ျပေပးလိုက္ပါတယ္။

ကိုယ္၀န္တားနည္းကို အမ်ိဳးအစားအားျဖင့္ ခြဲရင္ ၃နည္းပဲရွိပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့
၁။ေပာာ္မုန္းျဖင့္ကိုယ္၀န္တားျခင္း (Hormonal method)
၂။ေပာာ္မုန္းမပါဘဲ ကိုယ္၀န္တားျခင္း (Non-hormonal method) ႏွင့္
၃။အျခားနည္းမ်ားျဖင့္ ကိုယ္၀န္တားျခင္းဆိုျပီး ၃နည္းရွိပါတယ္။
ကိုယ္၀န္တားတဲ့နည္းလမ္းအားလံုးမွာ Failure rate လို႔ေခၚတဲ့ ကိုယ္၀န္ရသြားႏိုင္တဲ့ႏွဳန္းေတြရွိၾကပါတယ္။ သူ႔ရဲ႕ႏွဳန္းအနည္းအမ်ားေပၚမူတည္ျပီး ေဆးတစ္ခုရဲ႕စိတ္ခ်ရမွဳႏွဳန္းကို တိုင္းတာပါတယ္။

၁။ေပာာ္မုန္းျဖင့္ကိုယ္၀န္တားျခင္း (Hormonal method)
ေပာာ္မုန္းျဖင့္ကိုယ္၀န္တားျခင္းဆိုတာက ေဆး၀ါးအကူအညီမ်ားနဲ႔ ကိုယ္၀န္တားတာကိုဆိုလိုပါတယ္။ ေဆးအမ်ိဳးအစားအားျဖင့္ သံုးမ်ိဳးရွိပါတယ္။ အဓိကသံုးတဲ့ေပာာ္မုန္းကေတာ့ ၂မ်ိဳးပါ။ Estrogen (အီစရိုဂ်င္) ႏွင့္ Progesterone (ပရိုဂ်က္စတီရုန္း) တို႔ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးအမ်ိဳးအစား၃မ်ိဳးကေတာ့ estrogen နဲ႔ progesterone ပါတဲ့ အမ်ိဳးအစား၊ progesterone တစ္ခုထဲပါတဲ့အမ်ိဳးအစား၊ Emergency contraception လို႔ေခၚတဲ့ အေရးေပၚသေႏၵတားတဲ့ အမ်ိဳးအစားဆိုျပီးရွိပါတယ္။

Estrogen and Progesterone ပါတဲ့အမ်ိဳးအစားကေတာ့ အမ်ိဳးသမီးအမ်ားစုေသာက္သံုးေနၾကတဲ့ တားေဆးအမ်ိဳးအစားျဖစ္ပါတယ္။ Combined oral contraceptive (COC) လို႔အတိုေကာက္ေခၚႏိုင္ပါတယ္။ အခုေလာေလာဆယ္နည္းလမ္းေတြမွာေတာ့ အေကာင္းဆံုးနည္းလမ္းတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးတကဒ္မွာ ၂၈လံုးပါတာရွိသလို ၂၁လံုးပါတာလည္းရွိပါတယ္။ အတူတူပါပဲ။ တစ္ေန႔ကိုတစ္လံုးေသာက္ရပါတယ္။ တစ္ကဒ္ကုန္သြားရင္ ေနာက္တစ္ကဒ္ အလြယ္တကူ ကူးေျပာင္းသြားႏိုင္လို႔ အဆင္ေျပပါတယ္။ သူ႔ရဲ႕ ကုိယ္၀န္တားတဲ့နည္းလမ္းက သားဥေၾကြတာကို တားဆီးျခင္းနည္းျဖင့္ ကိုယ္၀န္တားတာျဖစ္ပါတယ္။
သူ႔ရဲ႕ေကာင္းက်ိဳးေတြကေတာ့ ကိုယ္၀န္ရႏိုင္တဲ့ႏွဳန္း အလြန္႔ကိုနည္းပါတယ္။ ေစ်းေပါပါတယ္။ သံုးစြဲရလြယ္ကူပါတယ္။ ရာသီလာတာကို မွန္ေစပါတယ္။ မိန္းမေတြမွာျဖစ္တတ္တဲ့ ရာသီလာခ်ိန္မွာနာတာ၊ သားအိမ္ထဲမွာျဖစ္တဲ့ အလံုးေတြ၊ေရအိတ္ေတြ၊ သားဥျပြန္ကင္ဆာ စတဲ့ေရာဂါေတြကိုပါ ကာကြယ္ျပီးျဖစ္ေစပါတယ္။ ေဆးရပ္လိုက္တဲ့အခ်ိ္န္မွာလည္း ကိုယ္၀န္ရတာျမန္ပါတယ္။ မိန္းကေလး အသက္ ၄၀ေအာက္ေတြအတြက္ဆိုရင္ အေကာင္းဆံုးပဲျဖစ္ပါတယ္။
ဆိုးက်ိဳးေတြအေနနဲ႔ ေခါင္းမူး၊ ေခါင္းကိုက္၊ ပ်ိဳ႕အန္၊ ရင္သားေတြတင္းေနတာ၊ ကိုယ္ေလးခ်ိန္ေျပာင္းလဲသြားတာ၊ ၀က္ျခံေပါက္တာေတြျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ေလမွာ ရာသီမမွန္တာလည္းျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ေသြးေပါင္ခ်ိန္နည္းနည္းတက္လာတတ္ပါတယ္။ ဒီေဆးေၾကာင့္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္တက္လာတာဆိုရင္ ေဆးရပ္လိုက္တာနဲ႔ ျပန္ေကာင္းသြားတတ္ပါတယ္။
အလြန္ရွားတဲ့ဆိုးက်ိဳးေတြအေနနဲ႔ ေျခေထာက္ေသြးေၾကာေသြးခဲျခင္းနဲ႔၊ အဆုတ္ေသြးေၾကာမ်ားပိတ္ျခင္းတို႔ ျဖစ္ေပၚႏိုင္ပါတယ္။

အလြန္႔အလြန္ရွားတဲ့ဆိုးက်ိဳးအေနနဲ႔ ေလျဖတ္၊ ႏွလံုးေသြးေၾကာပိတ္တို႔ ျဖစ္ေပၚႏိုင္ပါတယ္။
ဒီေဆးပာာ သားဥျပြန္ကင္ဆာနဲ႔၊ သားအိမ္ကင္ဆာတို႔ကို ကာကြယ္ေပးျပီး၊ ရင္သားကင္ဆာျဖစ္ႏိုင္ေခ်ကို အနည္းငယ္တက္ေစပါတယ္။
ဒီေဆးအမ်ိဳးအစားကို ဘယ္အမ်ိဳးသမီးမဆိုေသာက္သံုးႏိုင္ပါတယ္။ COC ကိုအမ်ိဳးသမီးတစ္ေယာက္ပာာ သူ႔ကိုယ္သူကိုယ္၀န္မရွိႏိုင္ဘူးဆိုတာ က်ိန္းေသရင္ စေသာက္လို႔ရပါျပီ။ ဒီေနရာမွာတစ္ခုရွင္းျပခ်င္တာက COC ပာာေသာက္ေသာက္ျပီးခ်င္း ကိုယ္၀န္ကိုမကာကြယ္ႏိုင္ပါဘူး။ ဒီအမ်ိဳးအစားက ေသာက္ျပီး ၇ရက္ၾကာမွစျပီး ကိုယ္၀န္ကစျပီး ကာကြယ္ေပးပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ ေဆးေသာက္ျပီး ခ်က္ျခင္းတူတူေနမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ကိုယ္၀န္ရႏိုင္ပါတယ္။ ေဆးေသာက္ျပီး ၇ရက္ေစာင့္ပါ။ ၇ရက္ၾကားထဲမွာေတာ့ ေပာာ္မုန္းမပါတဲကိုယ္၀န္တားနည္းျဖစ္တဲ့ အကာအကြယ္သံုးတဲ့နည္းကို က်င့္သံုးေပးရပါမယ္။ ဒီေဆးကို ရာသီစလာတဲ့ေန႔မွ ၅ရက္အတြင္းစေသာက္ထားမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ၇ရက္ေစာင့္စရာမလိုသလို အကာအကြယ္လည္းသံုးစရာမလိုပါဘူး။ ဒါမွမပာုတ္ရင္ေတာ့ ၇ရက္မျပည့္ခင္ အကာအကြယ္သံုးေပးရပါမယ္။ သားအိမ္တြင္း ပစၥည္းထည့္ထားရာကေန ေဆးေသာက္ခ်င္ရင္ေတာ့ ေဆးစေသာက္လို႔ရပါတယ္။ ေစာင့္စရာ၊ အကာအကြယ္သံုးစရာမလိုပါဘူး။ တျခားေဆးေတြ၊ နည္းေတြကေနျပီး ေျပာင္းမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ၇ရက္ေစာင့္ရပါမယ္။ ကေလးႏို႔တိုက္ေနတဲ့အေမေတြမွာ ကေလးကိုျဖည့္စြက္စာေကၽြးတဲ့ ၆လအရြယ္ေရာက္ရင္ စေသာက္လို႔ရပါတယ္။
ေဆးေသာက္ဖို႔ေမ့သြားခဲ့ရင္ သတိရရျခင္းမွာပဲ ျပန္ေသာက္ရပါမယ္။ ၁လံုး၂လံုးေမ့သြားခဲ့ရင္ ျပသနာသိပ္မရွိပါဘူး။ ၃လံုးထက္ပိုျပီး ေမ့သြားခဲ့ရင္ေတာ့ သတိရျခင္းျပန္ေသာက္ပါ။ ၇ရက္ျပန္ေစာင့္ပါ။ မေစာင့္ႏိုင္ရင္ အကာအကြယ္သံုးပါ။ ၾကားထဲမွာ အတူတူေနခဲ့မိရင္ အေရးေပၚသေႏၵတားေဆးသံုးစြဲရပါမယ္။

Progesterone only contraceptives (POCs) အမ်ိဳးအစားကေတာ့ ေသာက္ေဆး၊ ထိုးေဆးနဲ႔၊ သားအိမ္ထဲထည့္တဲ့အမ်ိဳးအစား၊ လက္ေမာင္း၊ ေက်ာတို႔ရဲ႕ အေရျပားေအာက္မွာထည့္သြင္းတဲ့အမ်ိဳးအစားဆိုျပီး ရွိပါတယ္။ ေနာက္ဆံုးအမ်ိဳးအစားျဖစ္တဲ့အေရျပားေအာက္မွာ ထည့္သြင္းတဲ့အမ်ိဳးအစားကေတာ့ က်ေနာ္တို႔ဆီမွာ သိပ္ျပီးတြင္တြင္က်ယ္က်ယ္မသံုးျဖစ္ၾကေသးပါဘူး။
ေသာက္ေဆးကေတာ့ COC လိုပဲျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ေန႔ကိုတစ္လံုးေသာက္ရပါတယ္။ အခ်ိန္မွန္မွန္ေသာက္ရပါတယ္။ ေဆးေသာက္ဖို႔ေမ့လို႔မရပါ။
ထိုးေဆးအေနနဲ႔ကေတာ့ ၃လခံေဆး ဒက္ပို (Depot) လို႔အသိမ်ားတဲ့ Depot medroxyprogesterone acetate (DMPA) နဲ႔ Norethisterone enanthate (NET-EN) ဆိုျပီးရွိပါတယ္။ သားအိမ္ထဲထည့္သြင္းတဲ့အမ်ိဳးအစားကေတာ့ Levonogesteral intrauterine device ဆိုျပီးရွိပါတယ္။ သားအိမ္ထဲမွာထည့္ထားရင္ ၅ႏွစ္ကေန ၈ႏွစ္ထိခံပါတယ္။
ဒီအမ်ိဳးအစားကေတာ့ ကိုယ္၀န္တားရာမွာ သားအိမ္အခၽြဲမ်ားကိုထူလာေစျခင္း၊ သားဥေၾကြျခင္းကိုတားဆီးျခင္းနဲ႔ သားအိမ္နံရံျဖစ္ေပၚလာျခင္းကို တားဆီးျခင္းဆိုျပီး ၃နည္းနဲ႔တားပါတယ္။
ဆိုးက်ိဳးကေတာ့ ကိုယ္အေလးခ်ိန္တက္လာပါတယ္။ ေဆးျဖတ္ျပီးရင္ ကိုယ္၀န္ျပန္ရဖို႔ အခ်ိန္ယူရပါတယ္။ ရာသီေသြးကို မမွန္ျဖစ္ေစပါတယ္။ ကာလၾကာရွည္သံုးရင္ အရိုးပြတတ္ပါတယ္။

Emergency contraceptives (ECs)
ဒီအမ်ိဳးအစားကေတာ့ မည္သည့္နည္းနဲ႔မွ အကာအကြယ္မယူထားဘဲအတူတူေနမိသြားရင္ ကိုယ္၀န္မရွိေအာင္တားေပးႏိုင္တဲ့အမ်ိဳးအစားျဖစ္ပါတယ္။ ၃မ်ိဳးရွိပါတယ္။
၁။ Combined oral contraceptives (COCs)
အေပၚမွာ ေဖာျ္ပခဲ့တဲ့ COC လို႔ေခၚတဲ့ ေသာက္ေဆးကို ေအာက္ဆံုးတန္းက ေဆးမပာုတ္ဘဲ အေပၚတန္းကေဆးကို ပထမတစ္ခါမွာ ၄လံုးေသာက္ပါ။ ၁၂နာရီျခားျပီး ေနာက္ထပ္၄လံုးေသာက္ေပးရပါမယ္။
၂။ Progestin-only pills (POPs)

Levonogesteral 750ug ပါတဲ့ေဆးအမ်ိဳးအစားျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးႏွစ္လံုးပါ၀င္ျပီး ၁၂နာရီစီျခားျပီး ေသာက္ေပးရပါတယ္။ EC2 ဆိုျပီး အလြယ္တကူ၀ယ္ယူလို႔ရပါတယ္။ အတူတူေနျပီး သံုးတဲ့ကိုယ္၀န္တားေဆးမ်ားထဲမွာေတာ့ အသံုးမ်ားတဲ့ေဆးတစ္မ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။
၃။ Intrauterine devices (IUDs)
သားအိမ္ထဲမွာ သေႏၵသားမတြယ္ႏိုင္ေအာင္လို႔ ပစၥည္းထည့္ျပီး တားတဲ့နည္းျဖစ္ပါတယ္။
သတိထားရမွာကေတာ့ ဒီေဆးအမ်ိဳးအစားေတြပာာ ကိုယ္၀န္ဖ်က္ခ်တဲ့နည္းေတြမပာုတ္ပါဘူး။ ဒီနည္းေတြကို ကိုယ္၀န္ရွိျပီးခ်ိန္မွာမွ သံုးရင္ေတာ့ ဘာမွမထူးပါဘူး။ ဒီေဆးအမ်ိဳးအစားေတြကိုေတာ့ အတူတူေနျပီးျပီးျခင္း အျမန္ဆံုးေသာက္သံုးသင့္ပါတယ္။ ေသာက္ေဆးအမ်ိဳးအစားေတြကေတာ့ အတူေနျပီး အလြန္ဆံုး ၇၂နာရီ (၃ရက္) အတြင္းေသာက္ရပါတယ္။ သားအိမ္ထဲထည့္တာကေတာ့ ၅ရက္အတြင္းထည့္ရပါမယ္။ မပာုတ္ရင္ေတာ့ ကိုယ္၀န္ ရသြားႏိုင္ပါတယ္။
ဒီေဆးအမ်ိဳးအစားေတြပာာ အျမဲတမ္းစြဲေသာက္လို႔မရပါဘူး။ ေဆးတစ္ခါေသာက္ျခင္းပာာ ေရွ႕မွာျဖစ္ခဲ့တဲ့ တစ္ခါကိုပဲ ကာကြယ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေဆးေသာက္ျပီး ေနာက္မွာဆက္ျဖစ္တဲ့ အတူတူေနျခင္းေတြကိုေတာ့ ကိုယ္၀န္မရေအာင္မကာကြယ္ႏိုင္ပါဘူး။
ဆိုးက်ိဳးေတြ အေနနဲ႔ ရာသီမမွန္တာကိုျဖစ္ေစပါတယ္။ ေခါင္းမူး၊ ေခါင္းကိုက္၊ ပ်ိဳ႕အန္၊ ဗိုက္ေအာင့္၊ ရင္သားတင္း စတာေတြျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။
ေဆးေသာက္ျပီး ၂နာရီအတြင္းမွာ အန္ခဲ့ရင္ေတာ့ ေဆးကို ျပန္ေသာက္ဖို႔လိုပါတယ္။ ၂နာရီေက်ာ္မွ အန္တယ္ဆိုရင္ေတာ့ ျပန္ေသာက္စရာမလိုပါဘူး။

၂။ေပာာ္မုန္းမသံုးေသာ နည္းလမ္းမ်ား (Non Hormonal method)
ဒီအမ်ိဳးအစားကေတာ့ ေပာာ္မုန္းသံုးတာမ်ိဳး (ေဆးသံုးတာမ်ိဳး) မပာုတ္ဘဲ အျခားနည္းလမ္းေတြနဲ႔ ကိုယ္၀န္တားတဲ့နည္းေတြျဖစ္ပါတယ္။ ေပာာ္မုန္းမသံုးတဲ့နည္းေတြမွာ
(က) သားအိမ္ထဲကိုပစၥည္းထည့္ျခင္း (IUCDs)
(ခ) အကာအကြယ္သံုးျခင္း (Barriers)
(ဂ) သုက္ပိုးကိုသတ္ျခင္း (Spermicides)
(ဃ) ရက္ေရွာင္ျခင္း (Fertility awareness based methods ဆိုျပီး ရွိပါတယ္။ တစ္ခုျခင္းစီကိုဆက္ရွင္းေပးပါမယ္။ က်ေနာ္တို႔ဆီမွာေတာ့ သုက္ပိုးသတ္ျခင္း (Spermicides) ကိုသိပ္မသံုးတဲ့အတြက္ ခ်န္လွပ္ထားပါမယ္။ 

(က) သားအိမ္ထဲကို ပစၥည္းထည့္ျခင္း (IUCDs)
သားအိမ္ထဲပစၥည္းထည့္တယ္ဆိုလို႔ ေၾကာက္သြားစရာမလိုပါဘူး။ ပစၥည္းက ေသးေသးေလးပါ။ ထည့္ရတာလည္း အခက္အခဲသိပ္မရွိပါဘူ။ ေစ်းလည္းေပါပါတယ္။
သားအိမ္ထဲကိုပစၥည္းထည့္တဲ့အမ်ိဳးအစားေတြ အမ်ားၾကီးရွိပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့

•Grafenberg ring
•Ota ring
•Lippes loop
•Copper-bearing IUD (Cu-IUD )
–Nova T 380
–T-safe Cu 380 A
–Flexi – T 300
–Multiload 375
–Multiload 250 short
–Multiload 250
•LNG-IUD -Levonorgestrel-releasing IUD, (20 g/24hours)

ဆိုျပီးရွိပါတယ္။ အဲဒီထဲမွာ Copper bearing IUD ေတြက အသံုးမ်ားပါတယ္။  သူက ေယာက်္ားသုက္ပိုး ၀င္ေရာက္ျခင္းကို တားဆီးသလို သေႏၵသားတြယ္ကပ္ဖို႔ကိုလည္း တားဆီးပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သားအိမ္ထဲပစၥည္းထည့္တဲ့နည္းကို လံုး၀မသံုးရတဲ့အေျခအေနေတြရွိပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့
၁။ ရာသီေသြးမမွန္တာ၊ ရာသီေသြးအရမ္းမ်ားတာ၊ သားအိမ္မွာ အလံုးရွိေနတာ၊
၂။ သားအိမ္ႏွစ္ခြျဖစ္ေနတာ
၃။ သားအိမ္ပံုစံပ်က္ေနတာ
၄။ သားအိမ္ခြဲေၾကာင္းရွိတာ
၅။ အရင္က သားအိမ္အျပင္ဘက္မွာ ကေလးသေႏၵတည္ဖူးတာ
၆။ မိန္းမကိုယ္အတြင္းပိုင္းေတြေရာင္ရမ္းဖူးတာ၊ ေရာင္ရမ္းေနတာ (Present or Previous Pelvic inflammatory disease)
၇။ မိန္းမကိုယ္ပိုင္းေတြမွာ တီဘီျဖစ္ေနတာ (Pelvic TB)
၈။ HIV ပိုးရွိတာ
၉။ ဖ်က္ခ်ျပီး ပိုး၀င္ထားတဲ့အခ်ိန္
၁၀။ ဘာေၾကာင့္မွန္းမသိဘဲ ေသြးဆင္းေနတဲ့အခ်ိန္
၁၁။ ႏွလံုးအဆို႔ရွင္ေရာဂါရွိေနသူေတြ
ေဖာျ္ပပါ အေျခအေနရွိတဲ့သူေတြမွာ ထည့္လို႔မရပါဘူး။
ဆိုးက်ိဳးေတြအေနနဲ႔ေတာ့ ရာသီမလာခ်ိန္ၾကားထဲမွာ ေသြးဆင္းျခင္း၊ ေသြးဆင္းမ်ားျခင္း၊ ရာသီလာခ်ိန္ နာက်င္ျခင္း၊ သားအိမ္ေပါက္သြားျခင္း၊ ပစၥည္းပ်က္ဆီးသြားျခင္း၊ အျပင္တြင္ခ်န္ထားေသာၾကိဳးမွ ပိုး၀င္ႏိုင္ပါတယ္။ တို႔ျဖစ္ေပၚႏိုင္ပါတယ္။
ေကာင္းက်ိဳးေတြကေတာ့  အခ်ိန္အၾကာၾကီးအသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္(၅ႏွစ္ကေန ၈ႏွစ္ထိခံပါတယ္)။ ျပန္ထုတ္လိုက္တာနဲ႔ ကိုယ္၀န္ရႏိုင္ပါတယ္။ ေစ်းသက္သာပါတယ္။ တျခားေဆးေတြနဲ႔လည္းမတည့္တာမ်ိဳးေတြ မရွိပါဘူး။ ခႏၵာကိုယ္အေပၚကို သက္ေရာက္မွဳနည္းပါတယ္။ ဆိုးက်ိဳးေတြျဖစ္လာရင္လည္း ခ်က္ျခင္းထုတ္ယူႏိုင္ပါတယ္။
သတိျပဳရမယ့္အခ်က္ကေတာ့ သားအိမ္ထဲမွာ ပစၥည္းထည့္တဲ့အခါမွာ ပစၥည္းအေနအထားကို သိႏိုင္ေအာင္ အျပင္မွာ ၾကိဳးေလးခ်န္ထားရပါတယ္။ အဲဒီၾကိဳးေလးက ပိုလည္းမတိုသြားရသလို ပိုလည္းမရွည္သြားရပါဘူး။ ၾကိဳးေလးကို ရာသီလာျပီးခ်ိန္ေတြ၊ အတူေနျပီးခ်ိန္ေတြမွာ ျပန္ျပီး စမ္းၾကည့္ပါ။ ၾကိဳးအေနအထားေျပာင္းသြားတာနဲ႔ ဆရာ၀န္ဆီျပန္သြားပါ။ ၾကိဳးကို ဆြဲမထုတ္ရပါဘူး။ သားအိမ္ကို ထိခုိက္ႏိုင္ပါတယ္။

(ခ) အကာအကြယ္သံုးျခင္း 
ဒါကေတာ့ အမ်ားသိၾကတဲ့နည္းပါ။ အကာအကြယ္သံုးျခင္းဆိုတာမိန္းမအကာအကြယ္နဲ႔ ေယာက်္ားအကာအကြယ္ဆိုျပီး ၂မ်ိဳးရွိပါတယ္။ မိန္းမအကာအကြယ္က သံုးရတာခက္သလို ေစ်းၾကီးပါတယ္။ အသံုးမတြင္က်ယ္ပါဘူး။ အကာအကြယ္ဆိုတာ ကြန္ဒံုးကိုေျပာတာပါ။ ေယာက္်ားအကာအကြယ္ကေတာ့ ေစ်းေပါပါတယ္။ သံုးရလြယ္ပါတယ္။ ကိုယ္၀န္ကိုသာမက အျခားလိင္ဆက္ဆံျခင္းမွ ကူးစက္တဲ့ေရာဂါေတြကိုပါ အကာအကြယ္ေပးပါတယ္။ သံုးစြဲတဲ့အခါမွာ နည္းစနစ္မွန္မွန္သံုးစြဲမယ္ဆိုရင္ ကိုယ္၀န္တားတဲ့နည္းလမ္းေတြမွာ အေကာင္းဆံုးျဖစ္ပါတယ္။
(ဂ) ရက္ေရွာင္ျခင္း (Fertility awareness based methods)  
ကိုယ္၀န္တားတဲ့ေနရာမွာ ရက္ေရွာင္ျပီး ဆက္ဆံတဲ့နည္းကိုလည္း အသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္။ အလြယ္ေျပာရရင္ေတာ့ မလာခင္ ၇ ရက္ နဲ႔ လာျပီး ၇ ရက္လို႔မွတ္ထားလို႔ရပါတယ္။ ရာသီလာတာမွန္တဲ့ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာပဲ အသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္။ ရာသီလာတာမမွန္တဲ့သူေတြမွာ သံုးရင္ ကိုယ္၀န္ရသြားႏိုင္ပါတယ္။ ဥပမာေပးရရင္ လစဥ္ ၂၂ရက္မွာ ပံုမွန္စလာတတ္တဲ့သူပာာ ၁၅ရက္ေန႔ေနာက္ပိုင္းကေန ၂၉ ရက္ေန႔ထိ အမ်ိဳးသားနဲ႔တူတူေနႏိုင္ပါတယ္။ ကိုယ္၀န္မရွိႏိုင္ပါဘူး။ ဒီေနရာမွာ လာျပီး ၇ရက္ဆိုတာပာာ ရာသီစလာတဲ့ေန႔ကေနျပီး ေရတြက္ပါတယ္။ ရာသီျပီးတဲ့ေန႔ကို မဆိုလိုပါဘူး။


၃။ အျခားနည္းလမ္းမ်ား အသံုးျပဳျခင္း  
(၁)။ကေလးႏို႔တိုက္ေနတဲ့ အေမေတြမွာဆိုရင္ ကေလးအသက္၆လထိ အျပည့္အ၀ႏို႔ခ်ိဳတိုက္ေကၽြးေနမယ္ဆိုရင္ အတူတူေနလို႔ ကိုယ္၀န္မရႏို္င္ပါဘူး။ ဒီေနရာမွာ တစ္ခုရွိတာက ကေလးကို ႏို႔တိုက္ရာမွာ အျပည့္အ၀တိုက္ေနသူ၊ ျဖည့္စြက္စာမေကၽြးေသးဘဲ ႏို႔ပဲ အခ်ိန္ျပည့္တိုက္ေနသူေတြကိုသာ ဆိုလိုပါတယ္။ ၆လေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ ကိုယ္၀န္ရႏိုင္ေခ်မ်ားေနျပီျဖစ္လု႔ိ တားေဆးတစ္မ်ိဳးမ်ိဳးကိုစတင္အသံုးျပဳသင့္ပါျပီ။
(၂)။လိင္ဆက္ဆံေနတုန္း အျပင္ကိုထုတ္ျပီး သုက္လႊတ္တာကလည္း ကိုယ္၀န္တားတဲ့နည္းလမ္းအေနနဲ႔သံုးႏိုင္ပါတယ္။ Failure rate မ်ားပါတယ္။ လူ၁၀၀မွာ ၁၀-၃၀ထိကိုယ္၀န္ရသြားႏိုင္ပါတယ္။ အမ်ိဳးသားမသိလိုက္တဲ့အခ်ိန္ေတြမွာ အထဲမွာ သုက္ထြက္သြားတာျဖစ္ႏိုင္လို႔ပါ။
(၃)။သားေၾကာျဖတ္ျခင္းမ်ားပာာလည္း ကိုယ္၀န္တားတဲ့ေနရာမွာ အသံုးျပဳပါတယ္။ မိန္းမသားေၾကာျဖတ္ျခင္းရွိသလို ေယာက်္ားသားေၾကာျဖတ္ျခင္းလည္းရွိပါတယ္။ မိန္းမသားေၾကာျဖတ္တယ္ဆိုတာက သားဥျပြန္လမ္းေၾကာင္းကို ျဖတ္လိုက္တာျဖစ္ပါတယ္။ တိုးတက္တဲ့ႏိုင္ငံေတြမွာေတာ့ အျပီးမျဖတ္ဘဲ ပိတ္လိုက္တဲ့နည္းကို သံုးပါတယ္။ က်ေနာ္တို႔ဆီမွာေတာ့ အျပီး ျဖတ္တဲ့နည္းကိုပဲသံုးတဲ့အတြက္ေၾကာင့္ သားေၾကာမျဖတ္ခင္ အေသအခ်ာ စဥ္းစားျပီးမွ ဆံုးျဖတ္သင့္ပါတယ္။ ေယာက်္ားသားေၾကာျဖတ္ျခင္းလည္း ဒီအတိုင္းပါပဲ၊ သုက္ပိုးထြက္တဲ့ လမ္းေၾကာင္းကို ျဖတ္ပစ္လိုက္တာပါ။ ေယာက်္ားျဖတ္တာက ပိုျပီး လြယ္ပါတယ္။ ထံုေဆးနဲ႔တင္လုပ္လို႔ရပါတယ္။ တစ္ခုရွိတာက ေယာက္်ားျဖတ္ရင္ လမ္းေၾကာင္းထဲမွာ သုက္ပိုးတခ်ိဳ႕က်န္ေနတတ္တဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ျဖတ္ျပီး ၂လ၃လထိ ကိုယ္၀န္ရႏိုင္ေသးပါတယ္။

အေရျပားေအာက္တြင္ ေပာာ္မုန္းထြက္ေသာ ေဆးထည့္ထားတဲ့နည္းလမ္းက ဖြံ႔ျဖိဳးျပီး ႏိုင္ငံေတြမွာ အသံုးမ်ားပါတယ္။ လက္ေမာင္းအေပၚဘက္ကို နည္းနည္းေလးခြဲစိတ္ျပီး ထည့္တာပါ။ ၃ႏွစ္ခံျပီး အရမ္း ေကာင္းပါတယ္။ ကိုယ္၀န္ရသြားတာမရွိပါဘူး။ ေဆးေသာက္ဖို႔ေမ့တတ္တဲ့သူေတြအတြက္ အသံုး၀င္ပါတယ္။ ျပန္ထုတ္ျပီးရင္လည္း ခ်က္ျခင္းကိုယ္၀န္ရႏိုင္ပါတယ္။
ကေလးမလိုခ်င္ေသးတဲ့သူေတြ အေနနဲ႔ အထက္ေဖာျ္ပပါနည္းလမ္းတစ္ခုခုနဲ႔ ကိုယ္၀န္တားထားသင့္ပါတယ္။ ကိုယ္၀န္ရျပီးမွ ဖ်က္ခ်တာထက္စာရင္ ကိုယ္၀န္တားထားတာက ပိုအဆင္ေျပပါတယ္။ ဆိုးက်ိဳးနည္းပါတယ္။ ေငြကုန္ေၾကးၾကသက္သာပါတယ္။ အႏၱရာယ္ကင္းပါတယ္။ 

written by ေဒါက္တာသူရိန္လွိဳင္၀င္း (sunday dec 16 2012)

 http://academicmedicines.blogspot.com/