အက္တလီ

သမုိင္းတေကြ႕မွ ႏိုင္ငံျခားသားမ်ား

၂၀၁၃ ေဖေဖာ္၀ါရီ ၁၈

 

● နန္းရင္းဝန္ ကလီမင့္ရစ္ခ်တ္ အက္တလီ

ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးသမုိင္းတြင္ ၿဗိတိသွ်နန္း၀န္ကလီမင့္ရစ္ခ်တ္အက္တလီ (Clement Richard Attlee) (၁၈၈၃ – ၁၉၆၇) အမည္သည္ ျမန္မာ့အမ်ိဳးသားေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားျဖစ္ၾကေသာဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၊ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္သခင္ႏုတို႔၏ အမည္မ်ားႏွင့္အတူထင္ရွားခဲ့ေလသည္။ ထင္ရွားရသည့္အေၾကာင္းမွာအဆိုပါ ျမန္မာ့ေခါင္းေဆာင္ႀကီးမ်ားႏွင့္ အက္တလီတို႔ ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့ၾကသည့္ ‘ေအာင္ဆန္းအက္တလီ’ စာခ်ဳပ္ႏွင့္ ‘ႏု-အက္တလီ’ စာခ်ဳပ္တို႔မွာ ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးသမိုင္းတြင္ ယေန႔တုိင္ထင္႐ွားေနေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။
ၿဗိတိသွ်နန္းရင္း၀န္ အက္တလီကိုယ္တုိင္ေရးသူ႔အတၳဳပၸတၱိျဖစ္သည့္ ‘AS It Happened’ (ျဖစ္ပ်က္ခဲ့သမွ်) စာအုပ္ ‘ဓနသဟာယဆက္ဆံေရး’ အခန္း၌ -
အိႏၵိယႏိုင္ငံကိုလြတ္လပ္ေရးေပးၿပီးလွ်င္ ဓနသဟာယအဖြဲ႕ထဲ၌ ဆက္လက္ပါ၀င္ေအာင္ သူႀကိဳးစားခဲ့ပံု၊ အိႏၵိယသည္ သမၼတႏုိင္ငံတည္ေထာင္ခဲ့ေသာ္လည္း ၿဗိတိသွ် ဘုရင္မင္းျမတ္ကိုဓနသဟာယႏုိင္ငံမ်ား၏ ႏုိင္ငံ့ဥေသွ်ာင္အျဖစ္ သတ္မွတ္၍ ဓနသဟာယႏုိင္ငံအဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ ၀င္ခဲ့ပံု၊ ျမန္မာႏုိင္ငံကိုလည္းလြတ္လပ္ေရးရၿပီးခ်ိန္၌ ဓနသဟာယအဖြဲ႕၀င္အျဖစ္ ဆက္လက္တည္ရွိရန္ သူႀကိဳးစားခဲ့ပံုကိုစာမ်က္ႏွာ ၂၁၈ – ၂၁၉ တြင္ ေအာင္ပါအတိုင္းေဖာ္ျပခဲ့သည္။
‘ျမန္မာႏုိင္ငံျပႆနာကအိႏိၵယႏွင့္မတူကြဲျပားျခားနားပါသည္။ ကၽြႏု္ပ္သည္ ဆိုင္မြန္ေကာ္မရွင္ (ျမန္မာႏုိင္ငံကိုအိႏၵိယမွ ခြဲထြက္ရန္ ၿဗိတိသွ်ပါလီမန္မွ ၁၉၂၇ ခုႏွစ္ ႏို၀င္ဘာလ ၂၆ ရက္ေန႔တြင္ ဖြဲ႕ေပးေသာေကာ္မရွင္ျဖစ္ၿပီး၊ ေကာ္မရွင္တြင္ အဖြဲ႕၀င္ခုနစ္ဦးရွိ၍ ဆာဂၽြန္ဆိုင္မြန္ကေခါင္းေဆာင္ေသာေၾကာင့္ ဆုိင္မြန္ေကာ္မရွင္ (Simon Commission) ဟုေခၚတြင္သည္) ႏွင့္အတူ ျမန္မာႏုိင္ငံသို႔ သြားေရာက္ဖူးသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံကိုအိႏၵိယထဲကခြဲျခမ္းေပးခဲ့သည္မွာ ကၽြႏ္ုပ္တို႔ ေကာ္မရွင္၏ ေထာက္ခံတင္ျပခ်က္အရ ျဖစ္သည္။ စစ္ႀကီးမတိုင္မီ ျမန္မာတို႔သည္ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအေတြ႕အႀကံဳရခဲ့ၾကၿပီး ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ အေနာက္တုိင္းပညာေရးရွိသူ ျမန္မာမ်ားအလြန္နည္းပါးၿပီးအုပ္ခ်ဳပ္ေရးပိုင္းတြင္လည္းမ်ားမ်ားစားစားမရွိခဲ့ေခ်။
ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္အိႏၵိယႏုိင္ငံကဲ့သို႔ဟင္ဒူ-မူဆလင္လူမ်ိဳးအေရးျပႆနာမ်ိဳးမရွိေသာ္လည္းေခတ္ေနာက္က်လြန္းျခင္းႏွင့္ လူမ်ိဳးစုျပႆနာအခ်ိဳ႕ကားရွိေနခဲ့သည္။

ျမန္မာႏိုင္ငံသည္ ဂ်ပန္တို႔၏ က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္ျခင္းကိုခံခဲ့ရၿပီးကာလရွည္ၾကာခက္ခက္ခဲခဲျပန္လည္ တြန္းလွန္ၿပီးမွ ေအာင္ျမင္မႈရရွိခဲ့သည္။ ျမန္မာအခ်ိဳ႕သည္ ဂ်ပန္ကလြတ္လပ္ေရးတကယ္ေပးလိမ့္မည္ဟုယံုၾကည္၍ ဂ်ပန္ႏွင့္ ပူးေပါင္းခဲ့ၿပီးေဒါက္တာဘေမာ္ ရုပ္ေသးအစိုးရကိုေထာက္ခံခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေသာ္လည္းသူတို႔သည္ မ်ားမၾကာမီအျမင္မွန္ရခဲ့ၾကၿပီးေအာင္ဆန္း၏ ဦးေဆာင္မႈေအာက္ရွိလူငယ္မ်ားကေတာ္လွန္ေရးဆင္ႏႊဲၾကသည္။ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားႏွင့္ သူတို႔အဆက္အသြယ္ရခဲ့ၾကသည္။ ေလာ့ဒ္ေမာင့္ဘက္တန္၏ အေျမာ္အျမင္ႀကီးမ်ားေသာ ၀ါဒ၏ေက်းဇူးျဖင့္ သူတို႔ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ၾကၿပီး က်ဴးေက်ာ္သူမ်ားအားေမာင္းထုတ္ခဲ့ၾကသည္။
ျမန္မာႏုိင္ငံကို ျပန္ရၿပီးေနာက္ အိႏၵိယရွိဆာရယ္ဂ်ီနယ္ေဒၚမန္စမစ္ (Sir Reginald Dorman Smith) (၁၈၉၉ – ၁၉၇၇) လက္ေအာက္ခံ (ျမန္မာ)ျပည္ေျပးအစိုးရကို ျပန္လည္အသက္သြင္းခဲ့ၾက၏။ ဆာေဒၚမန္စမစ္ထံ၌ ႏိုင္ငံေရးသမားလက္ေဟာင္းႀကီးအခ်ိဳ႕ရွိေနသည္။စစ္ႀကီးမတိုင္မီကျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ရွိခဲ့ဖူးေသာတစိတ္တပိုင္းကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမ်ိဳးကိုအခ်ိန္မတိုင္မီ ျပန္လည္ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ျခင္းမွာ ကၽြႏု္ပ္တို႔၏ အမွားျဖစ္သည္။
ႏုိင္ငံေရးလက္ေဟာင္းႀကီးမ်ားသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ ႀကီးထြားလာေနေသာအမ်ိဳးသားေရးလႈပ္ရွားမႈႀကီးႏွင့္ ကင္းကြာေနၾကခ်ိန္တြင္ ေတာ္လွန္ေရးသမားလူငယ္မ်ားကစိတ္မရွည္ႏိုင္ေတာ့ေခ်။
ေနာက္ဆံုးတြင္ ကၽြႏု္ပ္တို႔သည္ ျမန္မာမ်ားကေကာင္းစြာႏွစ္သက္လက္ခံေသာ ျမန္မာႏုိင္ငံအေၾကာင္းလည္းတီးမိေခါက္မိသူဆာဟူးဘတ္ရန္႔စ္ကိုဘုရင္ခံခန္႔လုိက္သည္။ ထို႔ေနာက္ ျမန္မာႏုိင္ငံမွ ႏုိင္ငံေရးပါတီမ်ား၏ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားပါ၀င္ေသာ အဖြဲ႕တစ္ဖြဲ႕ လန္ဒန္သို႔ လာၿပီး ျမန္မာ့ေနာင္ေရးေဆြးေႏြးၾကရန္ ဖိတ္ေခၚလိုက္သည္။ သူတို႔ႏွင့္ ကၽြႏု္ပ္တို႔ အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာေဆြးေႏြးဖလွယ္ခဲ့ၾကသည္။ သူတို႔အထဲကအခ်ိဳ႕သည္ စစ္ႀကီးမတိုင္မီက ‘ခရစ္ပ္စ္’ (Chipps) ႏွင့္ ပုဂၢိဳလ္ေရးသိကၽြမ္းခဲ့ၾကၿပီး ျဖစ္၍ မ်ားစြာအဆင္ေျပခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ကၽြႏု္ပ္တို႔က ျမန္မာျပည္သူမ်ား၏ ေရြးခ်ယ္မႈကိုလက္ခံရန္ အသင့္ရွိသည္ဟုေျပာဆိုျခင္းကိုပထမတြင္ သူတို႔မယံုၾကည္ႏုိင္ၾကဘဲသံသယရွိေနခဲ့ၾကသည္။
ျဖစ္ခ်င္ေတာ့ သူတို႔သည္ လံုး၀လြတ္လပ္ေရးရယူၿပီး သမၼတႏိုင္ငံထူေထာင္မည္ဟုသူတို႔၏ ေနာက္လုိက္မ်ားထံကတိ ကၽြံထားခဲ့ၾကေလၿပီ။ သူတို႔သည္ ကြန္ျမဴနစ္ပါတီကိုလည္းရင္ဆိုင္ေနၾကရ၏။ ေဆြးေႏြးပြဲမ်ားဆက္လက္ျပဳလုပ္ရင္းသူတို႔ထဲကအခ်ိဳ႕ (အထူးသျဖင့္ သူတို႔၏ ေခါင္းေဆာင္ ေခါင္းမာသူတစ္ဦးျဖစ္ေသာေအာင္ဆန္း) သည္ ဓနသဟာယထဲတြင္ ဆက္ေနလိမ့္မည္ဟုသေဘာေပါက္စျပဳလာသည္။ သမၼတႏိုင္ငံထူေထာင္ေသာ္လည္းအိႏိၵယႏိုင္ငံကဲ့သို႔ပင္ ဓနသဟာယထဲတြင္ ဆက္ေနႏိုင္သည့္လမ္းေၾကာင္းကိုသေဘာက်ၾကသည္။
ကိုယ္စားလွယ္အဖြဲ႕၀င္မ်ားသည္ အလြန္ငယ္ရြယ္ၿပီးအေတြ႕အႀကံဳႏုနယ္သူမ်ားျဖစ္ၾက၏။ လူနည္းစုပါတီ (မ်ိဳးခ်စ္ပါတီ) တစ္ခု၏ ကိုယ္စားလွယ္ျဖစ္သူဦးေစာကမူသူတို႔ႏွင့္ မတူေခ်။ သူ႔ကိုစစ္ႀကီးမတိုင္မီက ကၽြႏု္ပ္ေတြ႕ခဲ့ဖူးသည္။ စစ္ႀကီးအတြင္းသူအဂၤလန္သို႔ လာေရာက္သည္။ သို႔ေသာ္ဦးေစာသည္ ဂ်ပန္မ်ားႏွင့္ လစၥဘြန္းတြင္ အဆက္အသြယ္လုပ္ရန္ႀကိဳးစားခဲ့ေၾကာင္းေပၚေပါက္လာ၍ အက်ယ္ခ်ဳပ္ျဖင့္ ထားရွိခဲ့ရသည္။ သူသည္ ‘အျပင္စိမ္း၍ အတြင္းပုတ္သည့္’ သရက္သီးကဲ့သို႔ မ်က္ႏွာခ်ိဳ၍ ေကာက္က်စ္မည့္သူဟု ကၽြႏု္ပ္ထင္ျမင္ယူဆခဲ့သည္။
ကၽြႏ္ုပ္ႏွင့္ ဇနီးသည္က ေအာင္ဆန္းတို႔ ျမန္မာကိုယ္စားလွယ္တစ္ဖြဲ႕လံုးကိုေန႔လည္စာျဖင့္ ဧည့္ခံခဲ့ရာ ကၽြႏု္ပ္၏ဇနီးသည္လူသတ္သမားျဖစ္မည့္သူႏွင့္သူ၏သားေကာင္ျဖစ္မည့္သူမ်ားအားဧည့္ခံေကၽြးေမြးျခင္းပါတကားဟုထိုစဥ္ကစိုးစဥ္းမွ် ေတြးမိမည္မဟုတ္ေခ်။
သူတို႔ ျမန္မာျပည္ျပန္သြားၾကၿပီးမ်ားမၾကာမီေအာင္ဆန္းႏွင့္ သူ႔လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္၀န္ႀကီးမ်ားသည္ ဦးေစာ၏ လုပ္ႀကံသတ္ျဖတ္ျခင္းခံၾကရသည္။ ဘုရင္ခံ၏ လက္ျမန္ေျချမန္အေရးယူမႈေၾကာင့္ ဦးေစာ၏ အႀကံမေအာင္ျမင္ခဲ့ေခ်။ သခင္ႏုသည္ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ျဖစ္လာၿပီးဦးေစာသည္ တရားဥပေဒေရွ႕ေမွာက္သို႔ ေရာက္သြားခဲ့ရ၏။ သို႔ေသာ္ျမန္မာႏိုင္ငံထိုးနွက္ခံခဲ့ရသည္မွာကား ျပင္းထန္လွသည္။ သို႔ေသာ္ ျမန္မာတို႔က လံုး၀ လြတ္လပ္ေရးယူရန္ ဆံုးျဖတ္ခဲ့ၾကသည္။ ကၽြႏု္င္တို႔၏ အေျခခံမူမ်ားႏွင့္အညီ ကၽြႏ္ုပ္တို႔အေနျဖင့္ သူတို႕၏ ေတာင္းဆိုခ်က္မ်ားကိုခြင့္ျပဳရန္မွတစ္ပါးအျခားမရွိခဲ့ေခ်။
ထိုအခ်ိန္ကစ၍ ျမန္မာအစိုးရသည္ ကြန္ျမဴနစ္မ်ားႏွင့္ အျခားအဖြဲ႕မ်ား၏ ပုန္ကန္ထၾကြမႈမ်ားႏွင့္ ရင္ဆိုင္ခဲ့ၾကရပါေတာ့သည္’ ဟူ၍ ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ေလသည္။
ကလီမင့္ရစ္ခ်တ္အက္တလီသည္ လန္ဒန္ၿမိဳ႕တြင္ ထင္ရွားသည့္ ေရွ႕ေနႀကီးဟန္နရီအက္တလီ (Henry Attlee ႏွင့္ ဇနီးအီလန္ (Ellen) (လန္ဒန္အႏုပညာအသင္း၏အတြင္းေရးမွဴး T.S Watson Ox ၏ သမီး) တို႔မွာစတုထၳေျမာက္သားျဖစ္ၿပီး ၁၈၈၃ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၃ ရက္ေန႔တြင္ ေမြးဖြားခဲ့သည္။
အက္တလီ၏ ဘုိးေဘးဘီဘင္တို႔သည္ Darkingအနီး၌ လယ္သမားစက္သမားကုန္သည္မ်ားျဖစ္ခဲ့၍ ၁၉ ရာစုႏွစ္အလယ္ခန္႔တြင္ ၾကြယ္၀ေတာင့္တင္းသည့္ ၀န္ထမ္းလူတန္းစားထဲ့ ေရာက္ေနခဲ့ၿပီျဖစ္သည္။ အက္တလီမိသားစုအိမ္မွာ Putney ၌ တည္ရွိ၍ နယ္အိမ္မွာ Essex ၌ တည္ရွိသည္။ အက္တလီအသက္ ၉ ႏွစ္ထံအိမ္တြင္း၌ပင္ မိခင္ႀကီးထံမွ အဂၤလိပ္စာေပ၊  သူ႔အစ္မမ်ားကိုထိန္းသိမ္းသူမ်ား (တစ္ေယာက္မွာ ၀င္စတန္ခ်ာခ်ီအား စာေပပိုခ်ခဲ့သူ) ထံမွလည္းပညာသင္ၾကားခဲ့သည္။
Patters’ Bar ေက်ာင္း၊ Haileybury College မွတဆင့္ Oxford University College သို႔ ၁၉၀၁ ခုႏွစ္တြင္ ေရာက္ခဲ့သည္။ ၃ ႏွစ္တာေပ်ာ္ရႊင္စြာသင္ၾကားခဲ့၍ စာေပႏွင့္သမိုင္းတြင္အထူးစိတ္၀င္စားၿပီး ၀ိဇၨာဘြဲ႕ကို ဒုတိယအဆင့္ဂုဏ္ထူးျဖင့္ ဆြတ္ခူးခဲ့သည္။ တကၠသိုလ္တြင္ဘိလိယက္ထိုးခ်န္ပီယံလည္း ျဖစ္ခဲ့သည္။ ၁၉၀၅ ခုႏွစ္တြင္ Inner Temple မွ ၀တ္လံုေတာ္ရဘြဲ႕ရယူခဲ့၏။ သူ႔ႏိုင္ငံေရးအျမင္မွာသူ႔လူဂုဏ္ထံလူတန္းစား၏ ကြန္ဆာေဗးတစ္၀ါဒ (ဆင္းရဲသားမ်ားအေပၚဂ႐ုမစိုက္ေသာ၀ါဒ)အျမင္သာျဖစ္ခဲ့သည္။သို႔ေသာ္ပရဟိတလုပ္ငန္းမ်ားလုပ္ကိုင္ရင္းလက္လုပ္လက္စားလူတန္းစားမ်ားႏွင့္ ထိေတြ႕ခဲ့ၿပီးေနာက္ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ဆိုု႐ွယ္လစ္၀ါဒတိမ္းညြတ္လာခဲ့သည္။
၀တ္လံုဘြဲ႕ရၿပီးေနာက္ အက္တလီသည္ မိခင္ေက်ာင္းကပံ့ပိုးသည့္ Stepney& Sd Haileybury House လူငယ္မ်ားကလပ္သို႔ သြားလည္ရင္း၊ ၄င္းတို႔၏ လူတန္းစားျပႆနာမ်ားကိုလည္း စိတ္၀င္စားလာသည္။ သူကိုယ္တိုင္ ေနာက္ ၂ႏွစ္အၾကာတြင္ ထိုကလပ္၏ မန္ေနဂ်ာျဖစ္လာသည္။ အက္တလီသည္ ဂၽြန္ရပ္စကင္း (John Ruskin) ၀ီလ်ံေမာ္ရစ္ဆန္ (William Morrison) ဆစ္ဒနီႏွင့္ ဘီထရစ္၀က္ဘ္ (Sidney & Beatrice Webb) တို႔၏ စာေပမ်ားကိုဖတ္႐ႈရင္း ၁၉၀၈ ခုႏွစ္တြင္ ဆို႐ွယ္လစ္ပါတီျဖစ္သည့္ Independent Labour Party သို႔ ၀င္ေရာက္၍ ပါတီ၀င္ ျဖစ္လာၿပီးေနာက္ လန္ဒန္ႏိုင္ငံေရးေလာကတြင္ တက္ၾကြစြာ ပါ၀င္လႈပ္ရွားသည္။ ထို႔ေနာက္ ၁၉၀၉ တြင္  ၿဗိတိသွ် ဆို႐ွယ္လစ္ေလာကတြင္ ေ႐ွ႕တန္းပုဂၢိဳလ္ႀကီးျဖစ္လာသူ ဘီးထရစ္၀က္ဘ္၏ကိုယ္ေရးအရာရွိအျဖစ္ လုပ္ကိုင္ၿပီး၁၉၀၉၁၀တြင္၀န္ႀကီးခ်ဳပ္လိြဳက္ေဂ်ာ့၏အမ်ိဳးသား  အာမခံအက္ဥပေဒအေၾကာင္း ရပ္ရြာလွည့္ရွင္းလင္းေဟာေျပာသူအျဖစ္အစိုးရဌာနသို႔ အလုပ္၀င္ေရာက္လုပ္ကိုင္ခဲ့သည္။
အက္တလီသည္ ၁၉၁၂ ခုႏွစ္တြင္ လန္ဒန္စီးပြားေရးေကာလိပ္ (London School of Economic – LSE) တြင္ ကထိကအျဖစ္ စာပို႔ခ်ခဲ့သည္။ ၁၉၁၄ ခုႏွစ္တြင္ ပထမကမၻာစစ္ႀကီးျဖစ္လာေသာအခါ ေကာလိပ္မွထြက္၍ စစ္ထဲ၀င္ခဲ့သည္။
ပထမကမၻာစစ္ျဖစ္ခ်ိန္တြင္ ၀င္စတန္ခ်ာခ်ီက ေရတပ္၀န္ႀကီးအျဖစ္ ထိပ္ပိုင္းရာထူးရခဲ့ေသာ္လည္း အက္တလီသည္ စစ္တပ္ထဲတြင္ ဗိုလ္ႀကီးအဆင့္ျဖင့္ စစ္မႈထမ္းရသည္။
ခ်ာခ်ီဦးစီးေသာ မက္ဆိုပိုေတးမီးယားရွိ ဂယ္လီပိုလီတုိက္ပြဲ (Gallipoli Capaign) တြင္ တုိက္ပြဲ၀င္ရန္ တပ္ရင္းႏွင့္အတူ အက္တလီေစလႊတ္ခံရသည္။ ဂယ္လီပိုလီစစ္ဆင္ေရးသည္ မဟာဗ်ဴဟာအတြက္ ထိုးစစ္ျဖစ္၏။ သို႔ေသာ္အလြဲလြဲအေခ်ာ္ေခ်ာ္ ျဖစ္ၿပီး ၿဗိတိသွ်ႏွင့္ မဟာမိတ္တပ္မ်ားဘက္မွ တပ္သားမ်ားအေျမာက္အျမား က်ဆံုးခဲ့သျဖင့္ ခ်ာခ်ီနာမည္ပ်က္ၿပီး ေရတပ္၀န္ႀကီးရာထူးမွ ဆင္းေပးခဲ့ရသည္။ အက္တလီသည္ ၀မ္းကိုက္ေရာဂါေၾကာင့္ ေမာ္လတာကၽြန္းသို႔ျပန္ၿပီး နာလံထစခန္း၌ အနားယူေနစဥ္ သူ၏တပ္အထိနာေသာ ဆာရီဘဲယားတုိက္ပြဲမွ ေ၀းရာသို႔ ေရာက္ေနသျဖင့္ ကံေကာင္းေထာက္မစြာ အသက္မေသက်န္ရစ္ခဲ့ရသည္။ က်န္းမာေရးေကာင္းလာခ်ိန္တြင္ အက္တလီသည္ ေရွ႕တန္းစစ္မ်က္ႏွာသို႔ ျပန္သြား၍ တုိက္ပြဲ၀င္သည္။ သူ၏ ေခါင္းေဆာင္မႈအရည္အေသြးႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကြပ္ကဲမႈတြင္ လိမၼာပါးနပ္ေသာေၾကာင့္ အမ်ား၏ ခ်ီးက်ဴးမႈကို ခံခဲ့ရသည္။
၁၉၁၉တြင္ ဗိုလ္မွဴးအဆင့္အထိ စစ္မႈထမ္း႐ြက္ခဲ့ၿပီးေနာက္ အၿငိမ္းစားယူလုိက္သည္။ ၁၉၁၉-၂၀ တြင္ စတက္ပနီၿမိဳ႕ေတာ္၀န္အျဖစ္ ေဆာင္႐ြက္သည္။ ၁၉၂၂ တြင္ လိုင္းမေဟာက္စ (Limehouse) နယ္အတြက္ ေလဘာပါတီ၏ လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းအျဖစ္ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္ရာ ေ႐ြးခ်ယ္ခံရသည္။ ေလဘာပါတီေခါင္း ေဆာင္ Ramsay Mac Donald က အက္တလီအား ပါလီမန္အတြင္း၀န္ခန္႔အပ္ခဲ့သည္။ ၁၉၂၄ တြင္ ေလဘာအစိုးရအဖြဲ႕တြင္ အက္တလီသည္ စစ္ဖက္ဆိုင္ရာ လက္ေထာက္အတြင္း၀န္အျဖစ္ ေဆာင္႐ြက္ရသည္။ မ်ားမၾကာမီအတြင္း ဒုတိယကာကြယ္ေရး၀န္ႀကီးျဖစ္လာသည္။ ၁၉၂၇ ခုႏွစ္တြင္ ဖြဲ႕စည္းဆုိင္မြန္ေကာ္မ႐ွင္တြင္ အဖြဲ႕၀င္ျဖစ္လာၿပီး ယင္း၂ႏွစ္အတြင္း အိႏၵိယႏွင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံအေၾကာင္း အနည္းငယ္တီးေခါက္မိလာသည္။
၁၉၂၉ တြင္ က်င္းပေသာ ေ႐ြးေကာက္ပြဲတြင္ အေ႐ြးခံရေသာ္လည္း ၁၉၃၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ Sir Oswald Mosley ႏႈတ္ထြက္မွ လန္ကက္စတာနယ္စား၀န္ႀကီးအျဖစ္ ခန္႔အပ္ခံရသည္။ ယင္းေနာက္ စာတုိက္၀န္ႀကီးအျဖစ္ ေျပာင္းလဲခန္႔အပ္ခံရသည္။
၁၉၃၁ခုႏွစ္ေ႐ြးေကာက္ပြဲ၌သီသီေလးကပ္ႏုိင္ခဲံသည္။အက္တလီသည္အလယ္အလတ္လူတန္းစားျဖစ္႐ုံသာမက သူ႔ႏုိင္ငံေရးလမ္းစဥ္သည္လည္း အလယ္အလတ္က်လြန္းသည္ဟု ေ၀ဖန္ခံရသည္။
၁၉၃၅ တြင္ ေလဘာပါတီေခါင္းေဆာင္ႏႈတ္ထြက္သြားသျဖင့္ ယာယီေခါင္းေဆာင္ျဖစ္လာသည္။ ဟစ္တလာကို ေလွ်ာ့ေပးေသာ ခ်ိန္ဘာလိန္ျပဳတ္က်ၿပီးေနာက္ ခ်ာခ်ီတက္လာေသာအခါ ညတြင္းခ်င္း အက္တလီႏွင့္ နားလည္မႈယူ၍ ညြန္႔ေပါင္းအစိုးရဖြဲ႕ခဲ့သည္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ (၁၉၃၉ – ၁၉၄၅ ) အတြင္း ၿဗိတိသွ် ညြန္႔ေပါင္းအစိုးရအဖြဲ႕တြင္ ကြန္ဆာေဗးတစ္ပါတီေခါင္းေဆာင္ ခ်ာခ်ီက ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္၊ ေလဘာပါတီေခါင္းေဆာင္ အက္တလီက ဒုတိယ၀န္ႀကီးအျဖစ္ ေဆာင္႐ြက္ခဲ့ရသည္။ စစ္အတြင္း ခ်ာခ်ီ၏ ေခါင္းေဆာင္မႈ၊ အက္တလီ၏ လုပ္ငန္းေစ့စပ္ေသခ်ာမႈ Beveridge ၏ အေျမာ္အျမင္ရိွမႈတို႔ျဖင့္ စစ္ႀကီးလည္းေအာင္၊ စစ္ၿပီးလႈမႈေရးကိစၥတို႔ကိုလည္း ေလဘာအစိုးရက ကိုင္တြယ္ႏုိင္ခဲ့သည္။
၁၉၄၅ ခုႏွစ္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲတြင္ ေလဘာပါတီအျပတ္အသတ္အႏိုင္ရ႐ွိခဲ့သျဖင့္ အက္တလီသည္ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ျဖစ္လာသည္။ ၁၉၄၇ ဇန္န၀ါရီလ ၁၃ မွ ၂၈ အထိ လန္ဒန္ၿမိဳ႕တြင္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းအမွဴး႐ွိေသာ ျမန္မာကိုယ္စားလွယ္အဖြဲ႕ႏွင့္ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္အက္တလီေခါင္းေဆာင္ေသာ ၿဗိတိသွ်ကိုယ္စားလွယ္အဖြဲ႕တို႔ ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးအတြက္ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးခဲ့သည္။ အက္တလီသည္ ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးကို အသာတၾကည္ေပးအပ္ရန္ သေဘာတူၿပီး အမ်ိဳးသားေခါင္းေဆာင္ႀကီး ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းႏွင့္ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၂၇ ရက္ေန႔တြင္ `ေအာင္ဆန္းအက္တလီစာခ်ဳပ္´ ကိုလည္းေကာင္း၊ ၁၉၄၇ ေအာက္တိုဘာလ ၁၇ ရက္ေန႔ တြင္ `ႏု-အက္တလီ စာခ်ုပ္´ ကိုလည္းေကာင္း လက္မွတ္ေရးထိုး၍ ျမန္မာႏိုင္ငံအား အာဏာလႊဲေျပာင္းကာ လြတ္လပ္ေရးေပးခဲ့သည္။
၁၉၅၀ ျပည့္ႏွစ္ ႏွစ္ဦးတြင္ က်င္းပခဲ့ေသာ ေ႐ြးေကာက္ပြဲႀကီး၌လည္း ေလဘာပါတီကပင္ အႏိုင္ရ႐ွိခဲ့သျဖင့္ ေလဘာပါတီေခါင္းေဆာင္ အက္တလီက ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္အျဖစ္ ဆက္လက္တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ၁၉၅၄ တြင္ ရာထူးမွ ႏႈတ္ထြက္ၿပီးေနာက္ ဒုတိယေျမာက္ အယ္လစ္ဇဘက္ဘုရင္မႀကီးက အက္တလီအား ၁၉၅၅ တြင္ အားလ္ (Earl) ၿမိဳ႕စားဘြဲ႕ ခ်ီးျမွင့္ခဲ့သည္။ ပညာေရးဘက္တြင္လည္း သူ႔အား ေအာက္စဖို႔ဒ္ တကၠသိုလ္ႏွင့္ ကြင္းေမရီေကာလိပ္၊ လန္ဒန္စီးပြားေရးေကာလိပ္တို႔က ဂုဏ္ထူးေဆာင္သုခမိန္အျဖစ္ တင္ေျမွာက္ခဲ့သည္။
မစၥတာအက္တလီသည္ ၁၉၅၃ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၆ရက္ မွ ၁၅ ရက္အထိ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ေတာ္ခန္းမ၌ `အာ႐ွဆို႐ွယ္လစ္ညီလာခံ က်င္းပေနစဥ္အတြင္း အထူးကိုယ္စားလွယ္အျဖစ္ ညီလာခံတက္ေရာက္ရန္ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ေရာက္႐ွိခဲ့ဖူးသည္။ အက္တလီသည္ အၿငိမ္းစားယူၿပီး ၁၂ ႏွစ္ေက်ာ္ကာလ ေပ်ာ္႐ႊင္စြာ ခရီးထြက္၊ စာေရးစာဖတ္ေနခဲ့သည္။ အက္တလီသည္ အသက္ ၈၅ ႏွစ္ ျပည့္ခါနီး၊ ၁၉၆၇ ခုႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလ ၈ ရက္ေန႔တြင္ ကြယ္လြန္သြားေသာအခါ သားျဖစ္သူ မာတင္ရစ္ခ်တ္ ( Martin Richard) က ဒုတိယ Earl Attlee ျဖစ္လာခဲ့သည္။
Based on:
၁. Encyclopedia of World Biography
၂. သန္း၀င္းလႈိင္၊ အႏွစ္ခ်ဳပ္ျမန္မာ့သမုိင္းအဘိဓာန္ (ဒုတိယအတြဲ) ပညာေ႐ႊေတာင္စာအုပ္တုိက္၊ ပႀကိမ္ ၂၀၁၀။
၃. ဦးသက္ထြန္း၊ `ျမန္မာႏိုင္ငံအားလြတ္လပ္ေရးေပးသူအက္တလီ´ ျပည္သူ႔ေခတ္ အတြဲ ၁မွ၁၈ (၂၀၁၀ ႏို၀င္ဘာလ၄) 
မူရင္းေရးသားသူ သန္း၀င္းလႈိင္ @ moemakha.com